18. De waterkant

18. De waterkant
Waar waren we ook alweer gebleven? Fatima! Na zes dagen in het heiligdom waren we van alle zonden gezuiverd. Verlicht trokken we terug naar de koelte van de kust. Nu Praia da Vieira.
Ook dit plaatsje vond haar oorsprong in de visserij. Als badstad is het nog op mensenmaat en wij voelden er ons direct thuis. We vonden plaats op de zeedijk met zicht op strand en de oceaan. Naar het noorden toe is er ruime parkeermogelijkheden, o.a. ook voor motorhomes, aan beide oevers van de Rio Lis.
Als sedert het ontstaan der tijden beuken hier de golven zich te pletter tegen de Portugese kust. Het water is dan ook minder vriendelijk voor zwemmers. Het kan aangenaam zijn voor surfers maar wat minder watergeweld is gunstiger voor de vissers. Zij moeten met hun ranke bootjes deze branding overwinnen om hun netten in zee te dumpen. Het in zee lanceren gebeurt nu nog van op het strand met de nodige mankracht. De grotere schepen worden door tractoren de zee ingeduwd.
De schipper taxeert de aanrollende zeeën. Hij weet uit ervaring het gunstigste moment om gelanceerd te worden. Toch is het altijd spectaculair hoe het ranke scheepje na enkele opdoffers van brekers, waarbij de opvarende tonnen zeeschuim over zich heen krijgen, dieper water onder de kiel krijgt. Vroeger gebeurde de voorstuwing met de riemen. Nu dienen de riemen als roer en stabitalor bij het in zee gooien van het net. De vissers hebben hulp van een buitenboordmotor om hun broodwinning tegen het natuurgeweld op te nemen.
Buitenboordmotor? Omdat deze niet op de romp gemonteerd kan worden door het ontbreken van een spiegel en de scherpe achtersteven gebeurt de vasthechting binnenboord. De schroef steekt door een gat in de rompbodem om haar onderwater voortstuwende taak te vervullen. Vastgehecht is het geheel aan een waterdicht schot, zodat er geen water in de kuip binnenstroomt.
Met de buitenboordmotor (die nu binnenboord staat) kan men niet zoals bij een zodiak manoeuvreren. Ze staat vast. Bij de lancering is de al draaiende schroef opgetrokken en pas als het schip in het water geduwd is wordt deze neergelaten Anders schroeft ze in het zand.
Het net ligt zo opgeplooid dat de ‘kul’ er als laatst overboord gaat. De ‘wings’ (zijnetten) maken van het geheel een reusachtige fuik. Op het net en haar ‘wings’ in de juiste positie te houden zijn de nodige vlotters voorzien. Het vissersbootje keert nu naar de kust terug.
Het binnenhalen van het net
Gebeurt manueel (artisanal) door de bemanning bij kleinere ondernemingen. Bij de grotere schepen door tractoren. In het Portugees spreekt men van “arte de Xavega” -visserij. De totale bemanning, zowel voor het bedienen van de schepen als aan wal bestaat uit 20 à 22 koppen. De twee trekkabels zitten hier met het sleepnet wel twee kilometer ver in zee. Het net wordt traag naar de kust toegewincht door lieren die op de tractoren zijn gemonteerd. Bij het begin staan de twee tractoren ver uit elkaar om de wings het maximale ruimte te geven het strand af te vissen. Vissen die zo gehinderd worden zoeken dieper water op. Dat is de bedoeling van de fuik die hun naar de kul van het net jaagt. Naar gelang het net het strand nadert wordt de hoek verkleind tot het net bijna op het strand getrokken ligt. De tractoren staan nu praktisch naast elkaar.
De vangst mag zich verheugen in de zomer door een horde toeristen. Meestal belemmeren ze het werk van de vissers. De blinkende springlevende visjes – 90% zijn sardienen - en enkele grotere vissen (roli, cavala en selema) is de beloning van uren arbeid.
De vissersboten van Praia da Vieira zijn geregistreerd in Nazaré. Foto’s en prentbriefkaarten tonen nog hoe de schepen vroeger op het strand getrokken werden door ossen. Deze tijd is nu past. Behalve één scheepje, de Senhora da Luz, waar het net en schip door handenarbeid nog op het droge worden gesleurd, worden de grotere schepen, Deus te Salvare en Viking, hier machinaal afgewerkt. De manschappen verdienen volgens een procentsysteem (zoals bij onze Noordzeevissers) hun kost.
Dat de vis hier ook duur betaald wordt herinnert op de zeedijk een klein monument. Op 15 november 1907 kwamen toen 13 vissers van de Salsinha bij een scheepsramp om het leven.

Als een schreeuw in de nacht
De vrouw schreeuwde zich de stembanden schor uit het lijf. Krampachtig perste ze met een geraspte geluid er de laatste schreeuw als een snik in de nacht uit. Een smeekbede om aandacht. De laatste rauwe tonen waren nog niet de lucht ingeblazen toen de zaal in een gejoel en daverend applaus losbarste. Fado.
We waren uitgenodigd door de plaatselijke FC De Kampioenen! O grupo desportivo da Praia de Vieira beloofde ons een ‘Grandiosa noite de Fado’. Met fadistas da Nossa Terra (*). Vier vrouwen en twee mannen van de voetbalclub zouden ons vergasten op een avondje nationale zang: de fado. De plaats van het gebeuren was in het feestzaaltje, kortweg de Cinema genoemd. De zaal liep barstens vol met jong en oud. De toegang was gratis maar een kleine donatie was altijd welkom voor de clubkast. Iedereen kende ieder in deze oorspronkelijke gesloten visserscommune. De zaal brulde dan ook het refrein mee. Ambiance als op het voetbalveld als eigen ploeg een goal trapte.
Fado
Het ontstaan van de Fado is onduidelijk. Is haar ontstaan te zoeken in het moors, van negers slaven uit Brazilië? Feit is dat het ontstond in Lissabon en wel in de Alfamawijk. De fado is een lied van de donkere nacht. Het was het lied van de schaduwzijde van de maatschappij. Een uitlaatklep in tijden van crisis. Zeelieden, werklozen, criminelen, prostituees en ander tuig waren de eerste fadistas.
‘Saudade’ is Portugees dat niet in één woord samen is te vatten. Het woord komt van het Latijnse fatum wat het lot betekend. Het betekend een melancholie verlangen wat ooit was er niet meer is en er nooit meer zal komen. Het zit dieper dan nostalgie. De zanger wordt begeleid door een fadogitarist (met guitarra portuguesa) en een viola.
De fado kreeg wereldvermaardheid door o.a. Amalia Rodrigues, la Rainha da Fada. Zij was het die de fado naar het Olympia en Carnegie Hall bracht en het lied de status meegaf met teksten van dichters als Luis de Camoes, Fernando Pessoa en David Mourao-Ferreira.
www.visitlisboa.com
(*) Carlos Pedrosa, Idilia Pedrosa, Lurdes Faustino, Odete Margues, Quim Leandro en Adelaine Ferreira.
www.turismo-centro.pt, www.figueiraturismo.co, www.cae.pt.
© www.camperreiswegwijzer.com