HET VALLEN VAN HET BLAD

Het vallen van het blad .

De temperatuur daalde en opdat de bomen niet zouden uitdrogen, sloot de voedseltoevoer zich door middel van een kurklaagje tussen twijg en blad. Het chlorofyl, dat het groen veroorzaakte in de bladeren, werd hierdoor langzaam afgebroken. Zo werd de ware kleur van de bladeren zichtbaar, die kon variëren van geel en bruin tot rood, afhankelijk van de in de bladeren aanwezige pigmenten. Daarna vielen de bladeren af. De herfstkleuren, gepaard met wind en regen, herinnerden ons eraan de stal terug op te zoeken.


Euskadi .

Aan weerszijden van de westelijke Pyreneeën, aan de Golf van Biskaje, leeft een volk dat zich door zijn afkomst en vooral door zijn taal (het Euskara) onderscheidt van de andere Europese volkeren. Ze noemen zichzelf Euskaldunak, hun land Euskadi. Niemand weet waarvan ze oorspronkelijk afstammen, wat dan weer een korf veronderstellingen oplevert. Wij hebben het over het Baskenland. Grensoverschrijdend met Frankrijk. Het totaal gebied beslaat 7.268 km2. Er wonen drie miljoen mensen in zeven provincies, vier Spaanse en drie Franse. Euskadi is een van de zeventien autonome regio’s in Spanje. De mate van zelfbestuur is hoog, met bijvoorbeeld een eigen politie en een eigen belastingsysteem.
Schrijvend over de Basken kun je niet langsheen de ETA (Euskadi Ta Askatatuna, wat Baskenland en Vrijheid betekent). Deze afscheidingsbeweging heeft al heel wat bloed aan de handen. Reizen in Spanje is dan ook risicovol wegens eventuele terroristische aanslagen waarbij steevast slachtoffers te betreuren vallen.
De ETA werd ruim veertig jaar geleden opgericht als afsplitsing van de gematigde nationalistische partij van Baskenland (PNV). De ETA begon de gewapende strijd voor een vrij Baskenland onder dictator Franco. Dit terzijde.
Guggenheim
Je kunt ons niet betichten dat we frequente bewonderaars zijn van moderne kunst, maar het Guggenheimmuseum in Bilbao was toch andere soep en goed voor drie uur ‘kunstwerken’ aangapen (www.guggenheim-bilbao.es).
De Guggenheimers waren kunstverzamelaars. Meer, zij vonden dat deze vorm van kunst dichter tot het volk gebracht moest worden. ‘From Privat to Public’. Daarvoor stichtten ze de Solomon R. Guggenheim Foundation, die heden wereldomvattend is.
Het eerste waarnaar je staat te kijken, is het eigenaardige gebouw dat de avant-gardische architect Frank O. Gehry uitdokterde. Het gebouw meet 32.500 m2 en is gelegen aan de Ria de Bilbao (de rivier Nervión), zowat in het centrum van de stad.
De gebruikte materialen zijn beton, blokken kalksteen, staal, glas en titanium. De halve millimeter dikke fish-scale titanium-panelen, die het geheel als in een metalliek jasje omsluiten, moet (volgens zeggen) goed zijn om het geheel ten minste honderd jaar overeind te houden.
Wij waren ’s morgens al vroeg vanaf Castro Urdales (de kust) aangezet om, voordat de stad ontwaakte, een geschikte plaats zo dicht mogelijk bij ons doel te vinden. We hadden weeral eens hoerengeluk. Eén enkel plaatsje was nog vrij aan de tweede ingang achteraan, waar ook het reusachtige bloemenbeeld van een kat (het kan ook een beer zijn) prijkt. Er zijn wel ondergrondse parkings (max. 2,10 m hoogte), maar voor onze zwerfwagen ongeschikt (www.bilbao.net/bilbaoturismo, www.bilbao.net).
Waar ik het meest mee worstelde, waren de creaties van een zekere Richard Serra: duimdikke scheepsplaten die hij zo tegendraads gewrongen had tot wat the matter of time als ondertitel meekreeg (2005). Het zette ons voor een raadsel omdat we het te technisch bekeken. Om zijn acht tonnen wegende en omvangrijke verroeste kunstsculpturen onder te brengen werd de grootste zaal ingepalmd. De platen waren gebogen in tegendraadse draaizin tot reusachtige spiraalveren, zoals gebruikelijk bij de veer van een oude klok die op tijd en stond eens opgewonden moet worden. We vonden in de meterslange staalplaten geen lasnaden. Hoe hebben ze die monsterdingen in godsnaam hier binnengebracht? De kunstuitleg (dat is wat telt) zal ik je maar best besparen. Maar het zal wel kloppen. Anders stond het hier niet!
San Sebastian/Donostia
We kwamen ’s avonds net voor donker aan in San Sebastian met de gedachte in het achterhoofd gemakkelijk parking te vinden. Fout gedacht! Het was zondag en feestdag met gevolg dat de Basken ook op maandag niet werkten en ‘van het leven profiteerden’. Dat wil zeggen: luidruchtig en tot een stuk in de nacht.
We hadden een uur rondgetoerd om uiteindelijk in de Ciudad Universitaria (Unibertsitatea) parking à volonté te vinden. De schooljeugd van tegenwoordig, die ook een verlengd weekend had, was druk bezig met ergens anders wat levenservaring op te doen! De parkings op de campus waren dan ook zo goed als leeg. Grappig; 100 meter verder was er een speciale parking voor autocaravanas, maar wij stonden best (*1). Lijnbus 33 rijdt naar Centro (om de 20’ en op zon- en feestdagen om het half uur - 1,30 euro/rit).
San Sebastian beschikt over drie goudgele zandstranden in de baai van La Concha. Het strand van Ondarreta wordt door de rots die Pico del Loro (papegaaienbek) genoemd wordt, even gescheiden van het strand dat zijn naam aan de baai gaf. Deze Playa de Concha wordt omzoomd met een elegante promenade die een prachtig uitzicht biedt over de baai. De haven bevindt zich aan de uiterste noordpunt, de voet van de Urgullberg. Hier bevindt zich het Parte Vieja, het oude stadsdeel.
De Rio Urumea doorsnijdt de stad in twee helften, Centro en de wijk Gros met op de rechteroever prachtige nouveau siècle-hotelgevels. Hier ontwaren we aan het strand van Zurriola het moderne Kursaal Congrescentrum. Bij ons bezoek stelde de Baskische beeldhouwer Manolo Valdés op de zeedijk tijdelijk zijn grote bronzen beelden tentoon. Het strand is hier voornamelijk in trek bij surfbeoefenaars.

Beelden van Manolo Valdés
We waren niet gekomen om aan zee te luieren en bezochten ’s anderendaags het oude stadsdeel. Nog wel even dit meegeven: doe eens een kapelletjestoer in dat oude kwartier, dat naar het schijnt het hoogste percentage bars per m2 van de wereld herbergt. Drink er eens op onze gezondheid een txikikos, kiep enkele zuritos achterover en om het af te leren maak enkele txakoli soldaat! Als je dan nog overeind staat, kun je de kroegentocht afronden met een hapje pintxos, de Baskische variant van de Spaanse tapas.
Frans Baskenland .
Bayonne, Biarritz en St.Jean de Luz werden toeristisch bezocht (www.bayonne-tourisme, www.biarritz.fr). Toen zochten we opnieuw de bergen op.
Luis Mariano
Een eerste stop was Arcangues. Hier bevindt zich het graf van Luis Mariano. Deze was de naoorlogse Baskische charmechanteur d’Opérette (1914-70), welbekend om de toenmalige operettestukken met een Spaanse inslag waaronder Mexico en La Belle de Cadix. De vrouwen, nu oma’s en voorloopsters van de hedendaagse ‘groupies’, vielen toen in katzwijm voor de charmes van deze man. Op zijn graf worden nog dagelijks bloemen gelegd door stille fans. 29 films en 800 chansons heeft hij op zijn cv. Voor een bezoek aan het kerkje steek je best eerst 0,50 eurocent in de gleuf aan de ingang. Dan heb je verlichting in de eerdere donkere gebedsruimte.
De stad Arcangues maakt zich op om in 2010 een groot feest in te richten naar aanleiding van de veertigste verjaardag van zijn overlijden (www.marianoluis.com, kasteel: www.chateaudarcangues.com).

Ile de Ré .


Phare de Baleines
Deze maal zetten we er een punt achter. We gaan naar huis. Het zou autobahnromantik worden langs de Franse péages. Toch konden we het niet laten de autoweg op tijd en stond te verlaten om nog enkele bezienswaardigheden mee te pikken. La Rochelle, gepaard gaand met een bezoek aan Ile de Ré (www.iledere.fr), was er zo eentje.
Eerst bezochten we het eiland dat door een tolbrug met het vasteland verbonden is. De péage was € 9, heen en terug. Omdat de nacht snel inviel, besloten we maar meteen tot het einde te rijden voor overnachting. Er was een gratis overnachtingsplaats voor motorhomes, maar volzet. Wel vonden we plaats zat aan de nabijgelegen Plage de Trousse-Chemise, een stek van kitesurfers. In de nacht zouden er nog enkele Fransen in hun camping-cars komen slapen. Een Franstalige folder beloofde ons …pour un séjour de rêve dans la plus hospitalière des iles …
’s Morgens klokslag acht uur werden we door barse lokale politiemannen het bed uitgeklopt. Ze gaven ons een kwartier tijd om op te krassen, anders..! En sauvage overnachten was naar we begrepen op het eiland niet toegestaan. Volgens de dienstkloppers moesten we maar naar een camping. Maar wat als deze wegens fin de saison gesloten waren?
Tot overmaat van ramp was er ook nog een felle storm komen opzetten. Herfstmaand, stormmaand. We reden langsheen de marais salant , het witte goud waarvan de natuurlijke fleur de sel voor een smaakvol ingrediënt in de gerechten zorgt (zeepannen, www.marais-salant.com), naar de walvissenvuurtoren (Le phare de Baleines, www.lepharedesbaleines.fr). Deze vuurtoren van 1854 is met zijn 57 meters de hoogste van Frankrijk. Om onszelf met een exceptionnelle uitzicht over het eiland en oceaan te belonen moeten we wel de courage hebben de 257 treden te beklimmen. Het eerste vuurbaken dateert van 1682 en is geklasseerd als historisch monument. Er is ook een museum en de souvenirshops verkopen zeezout.
Een ander landmerk is de klokkentoren van Ars aan de rand van de zoutpannen. Als een scherpe naald priemt de zwart-wit geschilderde, puntige kerktoren omhoog.
Een tweede stop deden we in Saint-Martin-de-Ré (www.saint-martin-de-re.fr). Aanbevolen bezoek. Haven en stad zijn omsloten door een versterkte militaire omwalling. Omdat Ré een strategisch eiland was, door haar rijkdom aan zout en de nabijheid van het vasteland, beschikt het over een uitzonderlijk militair erfgoed. In de 12de eeuw werd het door koning Louis XIII en Richelieu getransformeerd, later afgewerkt door Louis XIV en Vauban, in een onneembaar militair bolwerk. Nog twee andere militaire bolwerken, de burcht van La Prée en de Redoute de Rivedoux, openden hun deur en nodigden uit tot een reis door de turbulente geschiedenis van het eiland.
We reden langs La Flotte, een gezellig plaatsje met jachthaven. Het leek bij ons bezoek uitgestorven, de storm was hier allicht niet vreemd aan. Jammer. We verlieten uitgewaaid het eiland, de godin van de zee en van onze droomvakantie, en reden naar La Rochelle.


La Rochelle .


Toegang tot de Oude Haven

Na wat sukkelen vonden we parking in de Emplonade de Park. Deze parking heeft een gedeelte dat voorbehouden is voor motorhomes. Ook is er de mogelijkheid tot vidange (van 2 maart tot 30 november). De parking is gratis en op vijf minuten lopen tot Place de Verdun, waar autobussen naar andere bestemmingen genomen kunnen worden. Een wandeling via de Rue du Palais met zijn arcadehuizen is verkieslijker. Je komt zo uit in de oude stad en Vieux Port. Deze oude haven met zijn twee versterkte toegangstorens, die de haven konden afsluiten door middel van een ketting, is fotogeniek. Het doet je ongewild denken aan de ‘romantische’ tijd van de onverschrokken kapers en ontdekkingsreizen naar exotische horizonten. De lantaarntoren (12de - 15de eeuw) diende niet alleen als landmerk, maar ook als gevangenis. Meer maritieme geschiedenis krijg je te verwerken in het vlottende Musée Maritime (www.museemaritimelarochelle.fr)
******






Terugblik
De Pyreneeën .
We hadden er vier maanden een kluif aan om de 450 kilometerlange aardeoprisping, die de barrière uitmaakt tussen Spanje en Frankrijk af te leggen. Deze trip deden we in de‘rijgsnoermethode’ vanaf de Atlantische Oceaan (Bayonne, Golf van Biskaje) tot aan de Middellandse Zee (Cadaquès).
De Franse Pyreneeën bestaan uit: Atlantiques (Pays Basque. Onderverdeeld in Labourg, Basse Navarre en Soule), Centrale (Hautes Pyrénées en Haute Garonne), Ariège en Orientales.
Andorra.
De Spaanse Pyreneeën bestaan uit drie delen: Navarra, Aragon en Catalonië.
Bayonne, Biarritz en St.Jean de Luz werden toeristisch bezocht (www.bayonne-tourisme, www.biarritz.fr) en daarna klommen we de heuvels op.
Ons eerste ‘rijgsnoer’ kwam eraan doordat we simpelweg de weg kwijt waren! We beschikten over een Franse Michelinkaart, waar de steden in het Frans aangeduid zijn. Frans-Baskenland is, zoals zijn Spaanse evenknie, tweetalig. Op de Franse richtingsborden waren de Franse plaatsnamen met zwarte verf beklad. Baskisch kwam niet voor op de Carte Routières en we sukkelden ‘across the hill’ ergens in Vera de Bidasoa, op Spaanse bodem.




Omdat je met een motorhome altijd je bed mee hebt, maakten we ons geen zorgen en reden we maar meteen door naar Donostia (San Sebastian, bijnaam Belle Easo, 180.000 inw.). In deze ‘Parel van de Atlantische Oceaan’, die ze hier hardnekkig de Cantabrische Zee noemen, vonden we zo meteen geen geschikte overnachtingsplek langsheen de Baai de la Concha. Wel in Igueldo, een doodlopende straat ten westen van Donostia, op een parking aan een fronton. Een fronton is een muur waar de Basken hun nationale sport Pelote, een soort oefentennis met rieten korf i.p.v. racket, tegenaan kaatsen.


Pelote Basque
Van 1 tot 10 oktober 2010 heeft er in Pau/ Oloron Sainte-Marie en Lescar een gebeurtenis plaats om in je agenda aan te tekenen: het wereldkampioenschap van de Pelote Basque (www.pelote-2010.fr ).

We overlopen enkele voorname trekpleisters van west naar oost met enkele anekdotes.
De Baskische Rivièra, de groene Costa
Met zijn 235 kilometerlange kust van Hondarribia, vlakbij de Franse grens, tot Bilbao is het een aaneenschakeling van prachtige stranden en gezellige vissersdorpjes. Een van de populairste, maar ook een van de elegantste stranden is Zarautz (surfplek). Tussen Zarautz en Lekeitio liggen nog vele zandstranden, zoals de Playa de Saturraran bij de vissershaven Ondarroa (www.basquecountry-tourism.com).
Guernica
In 1936 platgebombardeerd door de Luftwaffe, de Duitse bondgenoten van Generalissimo Franco ‘el Caudilllo’, die een handje kwamen helpen bij het uitmoorden van de helft van zijn landgenoten (vermaard door een schilderij van Picasso). Het was meteen ook een terroristische oefening om later aan beide kanten burgerdoeleinden plat te gooien (Londen, Dresden, enz.).
Enkele kilometer ten oosten van Bilbao ligt het door de Unesco beschermde vogel- en biosfeerreservaat van Urdaibai.

Pamplona
Gekend door de pelgrims op doortocht naar Santiago de Compostela en om de stierenloop van de Sanferminesfeesten. Dit befaamde achtdagendurend volksfeest, van 6 t/m 14 juli, ter ere van de patroonheilige is beroemd vanwege de om klokslag acht uur ’s morgens opgejaagde stieren, die doorde nauwe straten naar de arena, de encierro, racen. Hierbij riskeren honderden waaghalzen hun hachje door net voor de horens van de stieren te spurten. ’s Avonds worden de stieren dan gedood in een traditioneel stierengevecht. Ernest Hemingway wist dit in zijn roman The sun also rises treffend te beschrijven.
Puerto de Somport en Jaca
Jaca, hoofdstad van Jacetania en duizend jaar lang van het koninkrijk Aragon; tegenwoordig is deze plaats een belangrijk toeristisch middelpunt en bevolkingscentrum. De Romaanse kathedraal van San Pedro en voornamelijk de Citadel, gebouwd in opdracht van Filips II ,treken de aandacht. Het is ook een doortochtweg van de Santiagopelgrims.
Op enkele kilometers afstand van Jaca bevindt zich, verscholen onder roodachtige rotsen, San Juan de la Peña, het beroemdste klooster van Aragon en volgens de overlevering de bakermat van de reconquesta (herovering van Spanje op de Moren). In de Middeleeuwen was dit het machtigste Aragonese klooster en het heeft dan ook gediend als pantheon van de koningen van Aragon, tot aan Pedro I.

Het spookstation van Carfranc
Daar werden enkele scènes voor de film Dokter Zhivago opgenomen, daarna heerste er doodse stilte over het 250 meter lange perron. Estacion Canfranc, werd, meer dan duizend meter hoog in de Spaanse Pyreneeën, gebouwd begin vorige eeuw. Het verbond Madrid via een rechtstreekse lijn met Parijs. Door de Spaanse Burgeroorlog die daarop volgde, kwam het treinverkeer stil te liggen. Franco sloot de acht kilometerlange tunnel af om vijandelijke infiltraties vanuit Frankrijk te voorkomen. In de Tweede Wereldoorlog werd het nog gebruikt als doorvoerstation om o.a. vanuit Spanje de oorlogsindustrie van Hitler van ijzererts te bevoorraden. De nazi’s betaalden met 87 ton buitgemaakt goud. In 1970 maakte een treinongeval voorgoed een einde aan de internationale spoorlijn. Een op hol geslagen goederentrein had de spoorbrug in L’Estanquet vernield. De tunnel werd daarna door de universiteit van Zaragoza als laboratorium voor nucleaire experimenten gebruikt.
Lourdes
Frankrijks bekendste bedevaartsoord is ook de toegangsweg naar de Col d’Aubisque de Tourmalet en de Cirque de Gavarnie.
Nationaal Park van Ordesa y Monte Perdido
Hoogste punt van de bergketen is el Pico de Aneto 3.408 m. Vanaf de parking is er een wandelpad dat de wandelaars naar de indrukwekkende watervallen leidt en doorloopt tot aan het Circo de Soaso met de waterval Cola de Caballo, de oorsprong van de rivier Arazas (www.turismodearagon.com).
Parque nature zona Volcanica Garrotxa

La Seu d’Urgell heeft een middeleeuws aandoende binnenstad. Het biedt een kunstzinnig oud centrum met door zuilengangen omgeven straatjes. De schitterende kathedraal is in Lombardische Romaanse stijl. De diefstal van de romaanse kloostergangen beschreven we al in hoofdstuk De Pyreneeën.
We gingen voor anker op een ruime parking en bezochten de binnenstad. In een café nuttigden we wat en wandelden daarna terug naar de parking. Ik kwam tot de vaststelling dat ik mijn rugzak in het café vergeten had en we gingen terug. Café gesloten en ‘s anderendaags was het sluitingsdag. Op ons gebonk kwam niemand opdagen.
We vroegen de weg naar de politiepost en legden het geval uiteen. Neen, niemand had een rugzak binnenbracht. Behalve mijn camera zat er weinig van waarde in, maar we besloten toch te blijven. Twee nachten?
Andorra lag om de hoek, twee kilometer verder. We besloten daarheen te rijden en daarna zouden we nog wel zien (www.andorra.ad). De enige weg van betekenis is de CG2 die het ministaatje doorsnijdt. Andorra la Vella is de hoofdstad. Het land leeft van bergtoerisme (wintersport en wandelen in de zomer). Het staat ook bekend om goedkoop ‘tax free shoppen’, maar de douane ligt op de loer en leeft er dus ook van! Op onze terugreis naar Spanje werd onze zwerfauto bijna gesloopt door overijverige dienstkloppers.
En nu de clou. Toen het café weer open was, vertelde de waardin ons doodleuk dat ze onze rugzak netjes in het politiekantoor afgeleverd had.
Andorra
In Andorra zelf is er maar een doorlopende hoofdbaan (de CG2 Frankrijk - Spanje en andersom). Andere wegen lopen tegen de bergen dood.
Reisroute: Vanuit Frankrijk: N20-E9 naar l’Hospitalet-prés-l’Andorre, N320, Pas de la Casa en de col ‘Port d’Envalira’ met een hoogte van 2.409 m. naar de hoofdstad Andorra la Vella. Een tweede mogelijkheid vanuit Frankrijk is: vanuit Bourg-Madame (N20-E9) en door de Tunnel de Puymorens naar de Pas de la Casa.
Vanuit Spanje: La Seu d’Urgell (N145) naar Sant Julia de Loria en Andorra la Vella.
Pyrenees-Cerdogne
Héliodyssée, is de grootste zonneoven van de wereld, Odeillo/Font-Romeu (www.foursolaire-fontromeu.fr) en het kleine Gele Treintje, de hoogste geëlektrificeerde spoorlijn van Europa.
Llivia is een Spaanse enclave in Frankrijk. Er is weinig te beleven.
Aude, Het land van de Katharen
De Katholieke Kerk toonde zich hier van haar minst mooie kant. De clerus, van dorpspastoor tot kardinaal, leefde toen als God in Frankrijk, bouwde feestjes en braspartijen en hield er links en rechts wat concubines op na. Het waren de vrouwen die zorgden voor de snelle verspreiding van het Katharisme: hierin zagen ze een middel om van onder het seksistische juk van het christendom te kruipen. De Kathaarse leer was een mix van katholicisme met de Perzische filosofie van Zoroaster. Door opeenvolgende wedergeboortes kon de mens zichzelf geestelijk zuiveren tot een volmaakt wezen.
Onder beschuldiging van ketterij werden ze uitgeroeid en eindigde een episode van vredige samenleving op de brandstapel. Wat rest zijn de burchtruïnes.
Er bestaat een Nederlandstalig tijdschrift ‘Aude, ‘KatharenLand’ (www.audetourisme.com, documentation@audetourisme.com ), een studiecentrum “Als Catars vzw”(www.katharen.be) en 19 sites van Katharenland (www.payscathare.org).
De huidige GR107, naar het drielandenpunt Portella Blanca, Bellver, Baga naar Berga (eindpunt van de GR107) en de GR7 door Andorra waren in die tijd de wegen waarlangs de ketters door de Catalaanse Cerdanya naar Spanje vluchtten voor de Inquisitie www.camidelsbonshomes.com, www.sentiers-pyrenees.com/bonshommes.htm .
Carcassonne
De indrukwekkende Cité Médiévalle is een volledig ommuurde, nog bewoonde vesting: een groot stenen “Boek”, dat de herinnering aan een indrukwekkend verleden van meer dan twintig eeuwen bewaart. Het heeft tweeëntwintig torens, twee ringmuren en drie km lange vestingmuren.
Volgens de overlevering zou een Moorse vrouw Carcas het in haar eentje verdedigd hebben tegen Karel de Grote. Om de indruk te geven dat zij niet alleen was, maar omringd door een legerschare, bootste ze het getrompet van olifanten na. Voilà Carcassonne.
Cap de Creus, Catalaanse kust en het uiterste oosten van Spanje www.catalunyaturismo.com, www.campingscatalunya.com.

Praktische Informatie .
Frankrijk

Websites: www.monuments-nationaux.fr, www.iledere.fridécouvririles.plages, www.thalasso.net. kitesurfen: www.philovent.com.
Aquitaine, Landes (40) (www.tourisme-aquitaine.fr, www.tourismelandes.com) .
Pyreneeën
Pyrénées-Atlantiques (64) met Pays Basques: www.tourisme-aquitaine.fr
Midi-Pyrénées: www.tourisme-midi-pyrenees.com, Tour de France bergpassenroutes met o.a. de legendarische ‘Col de Tourmalet’.
Hautes-Pyrénées (65): Lourdes, het keteldal Cirque de Cavarnie, Nationaal Park van de Pyreneeën (www.parc-pyrenees.com) , de route over de bergtoppen, de adelaars Donion, de grotten van Gargas.
Haute-Garonne (31): Saint-Bertrand-de-Comminges,Luchon, Revel, Saint-Beat, Saint-Felix-de-Lauragais, Rieux-Volvestre, www.tourisme31.com, www.resa31.com
Ariege-Pyrénées (09): Foix, le Mas d’azil, het katharisme en kasteel van Montségur www.entredeuxmers.com), Saint-Lizier, Mirepoix, het prehistorische Sabarthes, www.ariegepyranees.com..
Pyrénées-Cerdogne: www.font-remeu.fr, www.pyrenees-cerdagne.com.
Pyrénées-Orientales (66):
Frans-Baskenland: www.tourisme64.com, Sites en (Frans-)Baskische musea: www.sitesetmuseesenpaysbasque.com, Béarn: www.tourisme64.com, voor sportvissers: www.pech64.com, La Rhune: www.rhune.com, Gorge van de Kakuetta: www.sainte-engrace.com. (Frans-)Baskische Pyreneeën: www.pyrenees-basques.com.

Spanje


Voetnoten
(*1) Overnachtingplaatsen Motorhomes:
Bilbao: Monte Kobeta 31, 72 plaatsen à 15 euro/dag. Max 3 dagen. Open van 22 juni tot 15 september.
San Sebastian: Autokarabanak aan de unifcampus, ‘s zomers 6 euro, ‘s winters 3 euro/dag. Max. 2 dagen. 43’18”28.13 N/ 2’0’51.50W